Série A (balón)
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
![]() A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
Série A | |
---|---|
Sport | ![]() |
Tîpo | Clùb |
Federaçión | F.I.P.A.P. |
Pàize | ![]() |
Òrganizatô | F.I.P.A.P. |
Tìtolo | Canpión d'Itàlia |
Avertûa | Arvî |
O serâ | Novénbre |
Parteçipànti | 10 squàddre |
Fórmola | Gîón a l'italiànn-a |
Retrocesción in | Série B |
Scîto Internet | FIPAP |
Stöia | |
Fondaçión | 1912 |
Detentô | ![]() |
![]() Trofêo o riconosciménto | |
A Série A a l'é a màscima categorîa e ciù inportànte conpetiçión italiànn-a de balón, òrganizâ a partî da-o 1912 e d'ancheu arivâ a-a sò ediçión nùmero çénto e un.
Fonçionaménto[modìfica | modìfica wikitèsto]
A Série A a l'é o ciù inportànte tornêo do canpionòu naçionâle de balón, dæto ch'a l'é a màscima categorîa de quésto spòrt, e ancheu a conprénde dêxe squàddre in tùtto che vêgnan ségge da-a Ligùria che da-o Piemónte. A Série A a l'é organizâ in sce træ fâze diferénti, andàndo aprêuvo a coscì dîta "fórmola Bresciàn".
A prìmma pàrte do canpionòu, ch'a l'é quélla prinçipâ, a l'é a coscì dîta "regular season". Inte sta fâze chi gh'é i scóntri dirétti tra tùtte e squàddre do canpionòu, inte 'n órdine ch'o l'é determinòu da-e sò poxiçioìn inta stagión pasâ, co-o formâto conosciûo cómme gîón a l'italiànn-a, pe 'n totâle de 18 giornæ inclûzo ségge e partîe d'andâta che quélle de retórno. In sciâ bâze di rizultâti de sta fâze chi, l'é decretòu i nómmi de çìnque squàddre che pìggian pàrte a-i play-off e de âtre ch'én pe cóntra costréite a zugâ i play-out[1].
Ségge i play-off che i play-out són disputæ co-a fórmola do gîón a l'italiànn-a, dónca gh'é de lóngo de partîe d'andâta e de retórno inte 'n órdine ch'o l'é determinòu da-a poxiçión goagnâ inta prìmma fâze, co-o gîón de play-off ch'o conprénde e prìmme çìnque squàddre da regular season e quéllo de play-out ch'o l'é formòu da-e âtre çìnque. Inta segónda fâze e vitöie vàn doî pónti in càngio di tréi da regular season, a tùtte e mainêe són d'azónze a-o pontézzo za goâgnòu e fàn clascìfica cómme i âtri a-a fìn da sta fâze chi[1].
E prìmme træ squàddre a-i play-off goâgnàn a partecipaçión dirètta a-e semifinâle pò-u scudétto; in càngio, l'ùrtimo pòsto disponìbile o l'é asegnòu a-a prìmma clascificâ do tornêo tra e âtre dôe do quésto gîón e-e prìmme dôe clascificæ ch'àn zugòu quéllo de play-out. Inti sparéggi a partîa a l'é ùnica (con cóbie 4° play-off - 2° play-out e 5° play-off - 1° play-out e dòppo o scóntro dirètto tra e dôe ch'àn pasòu a prìmma partîa) e cómme cànpo l'é çernûo o sferistêio da prìmma clascificâ asolûta. Da-o gîón de play-out se decìdde e squàddre ch'én retrocèsse inta Série B ascì, sàiva a dî e ùrtime clascificæ de sta fâze chi[1].
O canpionòu de Série A o se conclùdde co-e partîe de semifinâle e da finâle do scudétto, co-e quàttro squàddre qualificæ a l'ùrtima fâze che zêugan di dóggi incóntri, co-a partîa de andâta, quélla de retórno e, s'a l'é necesâia, unn-a de sparéggio. E cóbie de semifinâle són 1° play-off - squàddra da-i sparéggi e 2° play-off - 3° play-off, co-a partîa d'andâta ch'a l'é zugâ into sferistêio da squàddra ciù èrta de pontézzo, o sparéggio o l'é de lóngo in sce cànpo neótro[1].
Pe de ciù, e quàttro squàddre inte 'na poxiçión ciù èrta a-a fìn da regular season se goâgnan a parteçipaçión a-a Cóppa Itàlia da màscima série[1].
Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]
Scibén che i prìmmi tornêi de balón remóntan a-a fìn do sécolo XIX, a l'época de zugoéi lezendâi cómme o Giuseppe Filippa "Ghindo" de Cravansànn-a, o prìmmo canpionòu regolâre de sta disciplìnn-a chi o s'é dispotòu sôlo into 1912. Tra i atlêti ciù avoxæ de quélli ànni, se pêuan aregordâ o Riccardo Fuseri, canpión pe quàttro ànni de fîa, o Pierino Bonsignore e o Maggiorino Bistolfi, con doî scudétti ciaschedùn, e o Raffaele Ricca, ch'o l'à goâgnòu quàttro canpionæ. Into córso de 'n partîa a Àsti into 1920, o sanremàsco Milin Panizzi o l'à tiòu 'n balón de 180 gràmmi a 'na distànsa de 87,5 mêtri, stabilìndo un di ciù antîghi recòrd da disciplìnn-a. Inte sto perîodo chi o canpionòu de balón o l'êa asæ conosciûo o l'àiva bén bén de tifôxi, rivalezàndo co-o nêuvo zêugo do balón. Pe de ciù, se peu aregordâ cómme o Vittorio Pozzo, comisâio técnico da naçionâle italiànn-a de balón ch'a l'à goâgnòu doî mondiâli, o Carlo Parola, o Renato Cesarini e tànti âtri zugoéi da balón, avéssan zugòu a quésta disciplìnn-a ascì.
Inti ànni trénta o balón o pàssa sott'a l'òrganizaçión sportîva de l'Òrganizaçión Naçionâle Dòppo lavôro (OND), ch'a gestîva tùtte e ativitæ de l'época, ma o pîgia pöchi finançiaménti trêuvàndose inte 'n perîodo de fórte crîxi e vegnìndo emarginòu da-o rèsto do panoràmma sportîvo naçionâle. O canpionòu de l'época o l'àiva pochìscima inportànsa, con 'n nùmero asæ contegnûo de squàddre; adreitûa, into 1937, a-o canpión Paolo Rossi o no l'é stæto poscìbile difénde o sò tìtolo aprêuvo a-o fæto che i òrganizatoî no l'àivan avisòu in ténpo de l'inìçio da conpetiçión. Into màzzo do 1946 gh'é stæta 'na riunión de vàrri tifôxi e ecs dirigénti a Torìn con l'òbietîvo de òrganizâse inte 'na federaçión ma i travàggi són stæti asæ lónghi e, into méize de dexénbre de quéllo ànno, o balón o l'é stæto inglobòu inta federaçión de tanboêto.
Inti mæximi ànni, sùbito dòppo a fìn da goæra, o l'êa arestòu sôlo quàrche sferistêio ancón in fonçión, con l'intrêga disciplìnn-a ch'a vegnîva in pràtica gestîa da-i tréi inpiànti de Torìn, Àrba e Àcqui inte 'na manêa forteménte specolatîva. Pe de ciù, o canpionòu o l'êa zugòu a seténbre, a-a fìn da stagión sportîva dedicâ sorviatùtto a-i tornêi, fæto ch'o portâva i zugoéi a no trovâse inte mêgio condiçioìn pò-u scudétto. O canpionòu da màscima série o vêgne tórna inandiòu a partî da-o 1947 (sénsa âtre interuçioìn scìnn-a quélla do 2020, caxonâ da-a pandemîa COVID-19), co-e pöche squàddre de l'época e co-a sfìdda ritrovâ tra l'Augusto Manzo, conscideròu un di ciù fórti zugoéi da stöia do balón, e o sò grànde rivâle Francesco Gioetti. Defæti, tra o 1947 e o 1951, o canpionòu o vêgne goâgnòu pe çìnque vòtte de fîa da-o Manzo, co-în'inpréiza ch'a no l'é ciù stæta ripetûa. Pe de ciù, into 1942, o Manzo o l'àiva parteçipòu ascì a-o canpionòu de balón co-o brasàllo, vinçéndo cóntra i ciù avoxæ specialìsti de quélla disciplìnn-a.
Co-o prinçìpio di ànni '50 o balón o l'incoménsa tórna a svilupâse aprêuvo a-i sfòrsci de çèrti diretoî, cómme quéllo do sferistêio de Àrba, o Romualdo Isnardi, e do giornalìsta da Gazzetta d'Alba Remo Gianuzzi, con l'òbietîvo de liberâ o balón da-e scomìsse, avrìndolo a-i zoêni e faxéndolo conósce in scî giornâli. Into 1951, a Torìn, a l'é stæta dónca creâ l'Unión Italiànn-a Balón Elàstico (UIPE, Unione Italiana Pallone Elastico), co-a prezénsa, tra i âtri, de l'Isnardi, de Gianuzzi e de Manzo.
Sta disciplìnn-a chi a l'incoménsa coscì a atirâ l'interésse di giornâli: inte quésto perîodo publicaçioìn cómme La Stampa, Il Popolo Nuovo, Tuttosport, a Gazzetta del Popolo, Il Secolo XIX e il Corriere del Popolo coménsan a riportâ inte 'n mòddo regolâre a crònaca di fæti da-o móndo do balón. Són inouguræ i nêuvi sferistêi de Càrcae, Sàn Stêva Bélbo, Inpêia, Cêva, Cùnio e Bra, méntre tórnan in ativitæ quélli de Àsti, Bêne Viagénn-a e Lêua. Into 1951 a finâle do tornêo de Torìn tra l'Augusto Manzo e o Franco Balestra, in contenporània a-o derby da çitæ de zêugo do balón, a l'à ciù de 5.000 spetatoî. Into mæximo perîodo o spòrt o se svilùppa inte 'n mòddo ciù profescionìstico: into 1953 o canpiòn de Prelà Franco Balestra o pàssa a-a Sapet Torino co-in contràtto de 500.000 frànchi a l'ànno, 'n pö mêno de quànte o vegnîva pagòu a-i zugoéi da balón ma a ògni mòddo asæ consciderévole. Aprêuvo a-o fæto che i tornêi garantîvan di gròsci goâgni a-i sò òrganizatoî, levàndo de interésse a-o canpionòu, into 1959 a federaçión a l'à stabilîo che tùtte e squàddre de prìmma e segónda categorîa dovéssan ripozâ pe fòrsa a-o mêno o giórno prìmma de partîe de canpionòu.
In sciâ fìn, co-i ànni '60, o canpionòu o l'é tórna diventòu l'evénto sportîvo ciù inportànte da stagión, co-i tornêi che són amermæ de nùmero e frequénsa. Sto chi o l'é 'n perîodo de gràn popolaritæ pe-o balón, con migiæa de tifôxi a ascìste a-e partîe de gréndi canpioìn cómme Piero Alemanni, Aurelio Defilippi, Donato Feliciano, Beppe Corino e Guido Galliano. A fìn de st'época chi a l'é segnâ, into 1964, da-o retîo de l'Augusto Manzo e, into 1967, da-a demoliçión do grànde sferistêio de Torìn, l'Edmondo De Amicis. A l'é pöi incomensâ a rivalitæ tra o Felice Bertola e o Massimo Berruti, che se contendiàn o tìtolo pe squæxi vìnt'ànni.
Into 1983 o vêgne zugòu pi-â prìmma vòtta o tornêo da Cóppa Itàlia e, a partî da-o 1992, són òrganizæ e prìmme conpetiçioìn internaçionâli. Da quéste o s'é pöi svilupòu o canpionòu mondiâle di spòrt sferìstichi, zugòu in Itàlia ascì inte l'ànno 2004.
Àlbo d'öo[modìfica | modìfica wikitèsto]
Chi de sótta gh'é 'n estræto de l'àlbo d'öo do canpionòu italiàn de balón. A partî da-a sò prìmma ediçión, zugâ inte l'ànno 1912, o tìtolo o l'é stæto goâgnòu da squàddre de vintéutto çitæ diferénti.
- 1912:
Mondovì (1°)
- 1913:
Mondovì (2°)
- 1914:
Mondovì (3°)
- 1915:
Mondovì (4°)
- 1917:
Torìn (1°)
- 1918:
Torìn (2°)
- 1919:
Bra (1°)
- 1920:
Àcqui (1°)
- 1921: Tornêo individoâle
- 1922:
Bra (2°)
- 1923:
Àcqui (2°)
- 1924:
Beinétte (1°)
- 1925:
Inpêia (1°)
- 1926:
Inpêia (2°)
- 1927:
Cùnio (1°)
- 1928:
Àsti (1°)
- 1929:
Bra (3°)
- 1930:
Neive (1°)
- 1932:
Torìn (3°)
- 1933:
Torìn (4°)
- 1934:
Torìn (5°)
- 1935:
Canélli (1°)
- 1936:
Àrba (1°)
- 1937:
Torìn (6°)
- 1938:
Àrba (2°)
- 1947:
Àrba (3°)
- 1948:
Àrba (4°)
- 1949:
Àrba (5°)
- 1950:
Àrba (6°)
- 1951:
Àrba (7°)
- 1952:
Inpêia (3°)
- 1953:
Ougùsta Benéize (1°)
- 1954:
Mondovì (5°)
- 1955:
Torìn (7°)
- 1956:
Àcqui (3°)
- 1957:
Torìn (8°)
- 1958:
Aspe Cêva (1°)
- 1959:
Torìn (9°)
- 1960:
Torìn (10°)
- 1961:
Torìn (11°)
- 1962:
Àrba (8°)
- 1963:
Cùnio (2°)
- 1964:
Cùnio (3°)
- 1965:
Cùnio (4°)
- 1966:
Andêua (1°)
- 1967:
Andêua (2°)
- 1968:
Andêua (3°)
- 1969:
Canâ (1°)
- 1970:
Cùnio (5°)
- 1971:
A Céive (1°)
- 1972:
A Céive (2°)
- 1973:
Monestê Bórmia (1°)
- 1974:
Monestê Bórmia (2°)
- 1975:
Àrba (9°)
- 1976:
Cùnio (6°)
- 1977:
Àrba (10°)
- 1978:
Monestê Bórmia (3°)
- 1979:
Àrba (11°)
- 1980:
Monestê Bórmia (4°)
- 1981:
Monestê Bórmia (5°)
- 1982:
Sàn Stêva Bélbo (1°)
- 1983:
Çéngio (1°)
- 1984:
Àrba (12°)
- 1985:
Sàn Stêva Bélbo (2°)
- 1986:
Àrba (13°)
- 1987:
Cùnio (7°)
- 1988:
Cùnio (8°)
- 1989:
Canâ (2°)
- 1990:
Canâ (3°)
- 1991:
Àrba (14°)
- 1992:
Àrba (15°)
- 1993:
Cortemìlia (1°)
- 1994:
Tàggia (1°)
- 1995:
Dôçêo (1°)
- 1996:
Dôçêo (2°)
- 1997:
Spîgno Monferòu (1°)
- 1998:
Cùnio (9°)
- 1999:
Cùnio (10°)
- 2000:
Cùnio (11°)
- 2001:
Montexéllo d'Àrba (1°)
- 2002:
Montexéllo d'Àrba (2°)
- 2003:
Sàn Stêva Bélbo (3°)
- 2004:
Cùnio (12°)
- 2005:
Cùnio (13°)
- 2006:
Àrba (16°)
- 2007:
Doliàn (1°)
- 2008:
Diàn d'Àrba (1°)
- 2009:
Vilanêuva do Mondovì (1°)
- 2010:
Vilanêuva do Mondovì (2°)
- 2011:
Canâ (4°)
- 2012:
Àrba (17°)
- 2013:
Canâ (5°)
- 2014:
Canâ (6°)
- 2015:
Àrba (18°)
- 2016:
Castagnêue de Lànse (1°)
- 2017:
Castagnêue de Lànse (2°)
- 2018:
Cùnio (14°)
- 2019:
Castagnêue de Lànse (3°)
- 2021:
Cortemìlia (2°)
- 2022:
Cortemìlia (3°)
- 2023:
Dôçêo (3°)
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 (IT) Regolaménto Canpionòu Naçionâle Série A, Federaçión Italiànn-a Balón. URL consultòu o 6 novénbre 2023.
Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Luigi Mussi, Remo Gianuzzi e Augusto Manzo, Storia del gioco del pallone e similari, Àrba, Edizioni Paoline, 1952.
- (IT) Luigi Mussi, Remo Gianuzzi e Augusto Manzo, Cento anni di pallone elastico, Àrba, Edizioni Paoline, 1971.
- (IT) Giorgio Caviglia, Pallapugno - Vite da raccontare, Camerànn-a, I.E.E. Editoriale Europea, 2005.
- (IT) Antonino Piana, Storia della pallapugno - pallone elastico, 5 vol., Impressioni Grafiche, 2010.
Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Série A
Colegaménti estèrni[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (IT) Scîto ofiçiâ da Federaçión Italiànn-a Balón, in sce fipap.it. URL consultòu o 6 novénbre 2023.
- (IT) Lo Sferisterio - nêuve e calendâio da série A de balón, in sce losferisterio.it. URL consultòu o 6 novénbre 2023.